Spor ve sporcu sağlığı konusunda siz değerli sporcu kardeşlerimize bu köşemizden zaman zaman hepimiz için yaralı olduğunu düşündüğüm bilgileri aktarmaya çalışacağım. Ayrıca sitemize, bu konuyla ilgili daha geniş bilgi edinmek isteyenler için, ilgili web sayfalarına linkleri koyacağız. Aşağıda spor bilim internet sayfasından derlediğim spor yaralanmaları üzerine bir yazıyı bulacaksınız.Buradaki önerilere uymanız daha sağlıklı daha performanslı bir spor yaşamınız için sizlere rehber olacaktır.
1-Spor yaralanması nedir?
Spor yaralanmaları genel olarak sportif aktiviteler sırasında meydana gelen her türlü hasarın kolektif adıdır. Groh’a göre spor yapanlarda yaralanma görünme olasılığı 4.000 kişide bir, ölüm oranı ise 40.000 kişide birdir. Büyük bir kaza ile karşılaşma oranı ise 40 kişide birdir. En sık yaralanmanın görüldüğü branşları ise %10 ile futbol, % 6 ile güreş, % 3 ile hentbol ve boks, % 1 ile atletizm ve % 0.5 ile kayaktır.
2-Spor yaralanmalarının nedenleri nelerdir?
Spor yaralanmalarının oluşumuna neden olan faktörleri iki başlık altında toplayabiliriz. Bunlar endojen (kişiye ait) ve eksojen (çevresel) faktörlerdir. Kişisel faktörler: Fiziksel eksiklikler (kas zayıflığı, eklem kısıtlılığı, yetersiz esneklik), yorgunluk ve aşırı yüklenme, anatomik sorunlar, psikolojik faktörler (riski kabullenme, aşırı istek), geçirilmiş tam tedavi edilmemiş yaralanmalar, kas sertlikleri (aşırı egzersiz veya enfeksiyona bağlı), yaş, cinsiyet. Çevresel faktörler: Kötü ve yetersiz spor tekniği, yetersiz ve kötü antrenman, kötü malzeme kullanımı, çevre (hava şartları), zemin, kurallara uymamak.
3-Spor yaralanmasının ciddiyeti nedir?
Bir spor yaralanmasının ciddiyet derecesini anlayabilmek için altı temel olguyu değerlendirmek gerekir. Bu olgular; yaralanmanın oluş biçimi, tedavi şekli ve süresi, spordan uzak kalınan süre, kaybedilen işgünü, kalıcı hasar ve maddi olarak maliyetdir. İşte, bir spor sakatlığının ciddiyeti bu olguların tek tek ele alınıp, değerlendirilmesi sonucu anlaşılır. Örneğin; 1-7 gün spordan uzak kalamaya neden olmuş ise HAFİF, 8-21 gün spordan uzak kalamaya neden olmuş ise ORTA, 21 günden fazla spordan uzak kalamaya neden olmuş ise AĞIR bir yaralanmadan bahsedilebilir.
4-Spor yaralanmalarının önlenmesindeki genel kurallar nelerdir?
Öncelikle ilk yapılması gereken konu sporcuların düzenli/periyodik sağlık kontrollerdir. Bu kontroller ile sezon başında sporcunun mevcut durumu ortaya konulur. Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde alınır. Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt sağlık ile ilgili eksiklerdir. Spor yaralanmalarının oluşmasında en önemli etkenlerden biri de yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya ve takiben özellikle germe egzersizlerine büyük önem verilmelidir. Burada fiziksel aktivite sonrası yapılacak soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır. Germe egzersizlerini aktiviteyi takiben yapmak aktivite öncesi kadar değerli ve önemlidir.
5-Kas yorgunluğu nedir?
Egzersiz sırasında oluşan artık ürünlerin (laktik asit vb.) birikmesi ve enerji depolarının zayıflaması ile ortaya çıkan bir durumdur. Sıklıkla fiziksel kapasite (antrenman geçmişi) ile ilişkilidir. Sıklıkla egzersizi takip eden 1-2 saat içinde artık ürünlerin uzaklaştırılması ve depoların doldurulması ile sonlanır.
6- Kas ağrısı (hamlık) nedir?
Ağır veya alışılmadık düzeyde aktivitelerden sonra saatler, günler boyunca devam eden kas ağrılarına verilen isimdir. Söz konusu kaslar ağrılı, bazen şiş ve serttir. Sporcular arasında “hamlık” olarak adlandırılır. Özellikle antrenmansız sporcularda ağır ve alışmamış kas kasılmalarından sonra ortaya çıkar. Sıklıkla alışılmadık düzeyde eksentrik (kasının boyunun uzayarak) kasılmalardan, aktivitelerden (tepe iniş gibi) sonra özellikle negatif iş (fren görevi) yapan kaslarda oluşan hücresel düzeydeki hasarın bir sonucudur. Zaman içinde kendiliğinden geçer. Egzersize ara vermeyi gerektirmez.
7- Strain (Kas zorlanması) nedir?
Kasın uzayabilme kapasitesi üstünde gerilmesidir. Bu sınır aşıldığında kas zorlanmasından söz edilir. Birkaç kas lifi anatomik olarak zarar görür. Hasar bölgesinde hareket ve germelerle ağrı olmasına karşın büyük bir kuvvet kaybı ve belirgin bir kanama yoktur. Kas bütünlüğü korunur.
8-Parsiyel (Kısmi) kas yırtığı nedir?
Parsiyel (kısmi) kas yırtığı maksimum kontraksiyon (kasılma) veya gerilme sonucunda oluşur. Kas kasıldığında ağrı, belirgin kanama ve şiş (hematom) mevcuttur.
9-Kas (Tam) yırtılması nedir?
Kas yırtılması birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarında şiddetli ağrı eşlik eder. Kas bütünlüğü bozulmuş, ileri derecede kanama, şiş (hematom), ağrı, kuvvet ve hareket kaybı mevcuttur. Kas yırtılmasının nedenleri iki tanedir:
a. Maksimal kontraksiyonda (kasılmada) hareket koordinasyonsuzluğu.
b. Sert (uzama yeteneğini yitirmiş) bir kasın şiddetli bir dirence karşı ani hareketi.
10-Kas yırtığını hazırlayıcı etkenler nelerdir?
Bu etkenler şunlardır: a. Yetersiz antrenman ve ısınma.
b. Daha önce geçirilmiş yaralanmanın yetersiz rehabilitasyonu. c. Daha önce geçirilmiş yaralanma sonucu oluşan skar (nedbe) dokusu. d. Aşırı antrenman, yorgunluk, enfeksiyon. e. Yetersiz yumuşak doku esnekliği. f. Sert uzama yeteneği zayıf kas.
11- Kas yırtığında ne yapılmalı? Aktivite durdurulmalı. Kanama ve hasarı artıracak ilgili dokuyu zorlayacak hareketler, zorlayıcı muayene, masaj, sıcak benzeri uygulamalardan kaçınılmalı en yakın sağlık kuruluşu veya doktora başvurana kadar soğuk uygulanmalı, koruyucu bandaj veya atel yapılmalıdır.
12-Soğuk tedavisi ne zaman yapılmalıdır?
Soğuk tedavisi, sportif yaralanmaların akut tedavisinde kullanılan ana tedavi yöntemlerinden biridir. Amaç kanamayı ve enflamasyonu (iltihabi değişiklikleri) kontrol altında tutmaktır Soğuk tedavisine yaralanmayı takiben başlanıp sonraki ilk 48-72 saat devam edilmelidir.
13-Soğuk tedavisinin yararı nedir?
Soğuk uygulama ile yaralanan bölgede kan akımı azalır. Dolayısıyla kanama ve ağrıyı/hasarı artıracak maddelerin yaralanmış bölgeye göçü azalır. Tüm spor yaralanmalarından sonra şişlik ve kanamaya ait işaretler kaybolana kadar soğuk tedavisi yapılmalıdır.
14-Soğuk tedavisi nasıl yapılmalıdır?
Soğuk uygulaması 2 saatte bir, 20 dakikayı geçmemek kaydıyla buz torbaları ile uygulanabilir. Bir günde toplam uygulama süresi 2 saati (6 kere 20 dak) geçmemelidir. Eğer soğuk tedavisi derin dondurulmuş jellerle yapılıyorsa, 20 dakika yerine 15 dakika yeterlidir. Soğuk uygulanan alanda deri direkt temastan korunmalıdır.
15-Bandajlamanın önemi nedir?
Yaralanmış bölgede akut dönemde dolaşımın dolayısı ile kanamanın/hasarın az olmasına katkı sağlar. Yaralanmanın geç döneminde ise bandaj; yaralanmış doku/eklemi sporcuya bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde hatırlatarak kişinin dokuyu korumasına katkı sağlar. Bandaj tek başına bir doku veya eklemi olası bir travmadan korumaz.
16-Kontüzyon (ezilme) nedir?
Direkt bir travma karşısında yumuşak dokuların darbe/zemin ile kemik arasında sıkışıp ezilmesidir. Damar hasarı ve sıvı çıkışı sonucunda morarma (kanın birikmesi), şiş ve ağrı ile karakterizedir.
17-Hematom nedir?
Herhangi bir travma (darbe) vb. ile oluşan damar hasarının bir sonucu olarak damar dışına çıkan kanın belli bir bölgede birikmesi (toplanmasıdır).
18-Myositis ossificans (Kas kemikleşmesi) nedir?
Kas yırtılması ve kanamayı takiben tedavinin zamanında ve gerektiği şekilde yapılmaması sonucunda kan pıhtısı üzerinde kalsiyum birikmesi ile (kemiğe benzer bir yapı) ortaya çıkan kas yaralanmalarının istenmeyen sonuçlarından biridir. Kısaca iyi tedavi edilmemiş kas zorlanmalarının (kontüzyon ve/veya yırtık) sık rastlanan bir komplikasyonudur. Bu durum kasta ağrı, kuvvet ve esneklik kaybına dolayısı ile fonksiyonel bozukluğa yol açar. İlgili kasta kopma riski yüksektir.
19-Masajın spor yaralanmalarındaki rolü nedir?
Masaj, kasları maksimum çalışmaya hazırlamakta ve kası yaralanmalarından korumaktadır. Ayrıca, antrenman veya yarışma sonrası oluşan yorgunluk verici maddelerin kas bölgesinden daha süratli uzaklaşmasına yardım eder. Tedavi amaçlı da kullanılır. Masajın fizyolojik etkileri şunlardır:
a. Kan ve lenf dolaşımını düzenler.
b. Uyarma ve sakinleştirme yoluyla sporcunun kendini subjektif olarak daha iyi hissetmesini sağlar.
20-Distorsiyon (Burkulma) nedir?
Burkulma bir eklem zorlanmasıdır. Üç çeşit burkulma vardır. Birinci derece burkulmada eklem hafif zorlanmıştır. Bölgesel hassasiyet vardır. Eklem hareketi normaldir. İkinci derece burkulmada eklem bağlarında bazı kopmalar oluşmuştur. Az miktarda anormal eklem hareketi, kanama ve şiş vardır. Üçüncü derecede burkulmada ise bağlar tamamen kopmuştur. Büyük anormal eklem hareketi vardır. Ani ciddi şiş, kanama ve ağrı vardır.
|
|
| İçindekiler: |
- Önsöz
- Teniste Sağlık
- Psikolojik Sağlık Sorunları
- Malzeme Seçimi
- Kalori Harcama
- Sakatlanmada
Ne Yapmalı? |
|
Spor hekimleri bu süreci detaylı bir biçimde açıklayabiliyorlar.Dayanıklılık, hareketlilik, güç ve hızdan oluşan doğru karışım, iç organların genel iyiliğini sağlıyor ve doğal yaşlanmayı geciktiriyor.
Omurilikten gelen sinir uyarıları (1) beyincik tarafından (2) koordine edilir. Limbik sistem (3) kas hareketlerini motive eder. Büyük beyin (4) bunları detaylı olarak yönlendirir ve sinir uyarılarını omuriliğe (5) ve kaslara gönderir.
|
|
(6) Kas yapısı: Kas hücreleri sayısı 20-70 yaşlar arasında yüzde 20-40 kadar azalıyor.Güç ve dayanıklılık egzersizleri bu yaşlanma sürecini durduruyor ve yoğun bir damar ağının oluşumuna
yol açar. |
| |
|
 |
(7)8-Kemikler:Düzenli egzersiz, yaşlanma sürecinde azalan kemik kütlesi aynı oranda arttırıyor:
yılda % 1 oranında.
(7)9-Bağışıklık sistemi:Düzenli ve dozunda hareket vücudun bağışıklığını arttırıyor.Buna karşın, ağır hareketler vücudu enfeksiyonlara karşı zayıflatıyor. |
10-Akciğerler:Dayanıklılık egzersizleri; akciğerin oksijen alınımı, kirli hava değişimini ve kan dolaşımını iyileştiriyor.Böylece vücuda toplam olarak daha fazla oksijen giriyor.
11-Kan:Spor, kanın akışkanlığını arttırıyor.Ayrıca kandaki yağ değerleri, arteriosklezoris tehlikesini azaltacak yönde değişiyor.Haftada bir kilometre koşulduğu takdirde, yararlı HDL-kolesterini desilitrede 0,2 mg oranında artırıyor.
12-Kalp:Doktorlar, dayanıklılık egzersizlerinin kalp üzerindeki etkisine "ekonomikleşme" diyorlar.Çünkü, nabız frekansı ve tansiyon düşüyor ama kalbin hacmi artıyor.Böylece kalp daha az youluyor ve oksijen ihtiyacı azalıyor.
13-Refleksler:Jimnastik hareketleri, kastaki açılma alıcılarından omuriliğe giden sinirsel mesajların gidiş hızını arttırıyor.İnsan, böylece, daha çabuk tepki verir hale geliyor.
14-Hormonlar:Spor, dokuların vücudun doğal insülinine daha hassas hale gelmelerini sağlıyor.Böylece ileri yaşlarda şeker hastalığının ortaya çıkmasını engelliyor. |
 |
|
|
Ayak bileği: Ayak dışa doğu büküldüğünde dış tendonlar gerilir.Gerilme fazla olduğunda, bir-iki tendon, en sonunda da bilek kemiğini kaval kemiğine bağlayan tendon yırtılır.İç tendonların yırtılması daha seyrek görülür.Bunlar daha çok kemiğin kırılması sırasında yırtılırlar.
|
Diz eklemi: Diz dönerek bükülürse, önce yan bantlar, daha sonra da çapraz bantlardan biri yırtılır.Aşırı bükülmelerde çapraz bantların ikisi de yırtılabilir.
|
 |
Eklemler Anatomisi
ÜST BÖLGELER..yüzde 20
A."Ski başparmağı"..Aşırı döndürüldüğü zaman başparmağı avuçiçine bağlayan ana tendon yırtılıyor.
B.Dirsekte tendon yırtılması ender durumlarda oluyor.Çünkü bu eklem çok oynak
C.Kol geriye doğru dönerse, omuzdaki tendonlar yırtılıyor.
OLASILIK
Öncelikle diz ve ayak tendonları
yırtılıyor.Elde,dirsekte ve omuzda tendon yırtılmaları daha ender.
DİĞER..yüzde 7
Alt bölgelerde tendon yırtılmaları sadece dizde ve topukta olmuyor.Ayakta ve bazen kalça ekleminde de görülüyor.
DİZ EKLEMİ %10
AYAK BİLEĞİ %63 |
|
|
